پزشکی از راه دور و سلامت از راه دور؛ نگاهی به آینده ی سلامت بشر در بستر ارتباطات

تابحال فکر کرده اید که اگر فضانوردان هزاران کیلومتر دورتر از زمین دچار بیماری شوند چگونه درمان می شوند ؟ یا در حوادث طبیعی و مناطق جنگی دسترسی به خدمات مشاوره ای و تشخیصی باکیفیت درمانی از چه روشی قابل دسترسی است؟ یا مثلا بهترین روش برای استفاده از دانش نخبگان پزشکی همچون پروفسور سمیعی برای تشخیص و درمان تعداد زیادی از بیماران در سراسر نقاط ایران و جهان چه می تواند باشد؟ تله مدیسین. واژه ای نه چندان جدید اما غریب و کم کاربرد، لااقل برای ما ایرانیان.

تله مدیسین یا «تأمین سلامت از راه دور» در یک تعریف ساده عبارت است از ویزیت بیماران از یک فاصله دور با استفاده از تکنولوژی های صوتی و تصویری و تجهیزات پزشکی مربوط به آن. فناوری های ارتباطی در حوزه پزشکی بیش از نیم قرن است که در کشورهای پیشرفته مورد استفاده قرار می گیرد و از ارایه خدمات در جنگ ها و مواقع بحرانی عبور کرده و هم اکنون در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، تقریبا تمامی خدمات پایش سلامتی و ویزیت بیماران و حتی خدمات کلینیکی و پاراکلینیکی در بستر اینترنت قابل ارایه است و علاوه بر نرم افزارهای گوناگون تعاملی بین پزشک و بیمار که به راحتی بر روی تلفن های هوشمند در دسترس است، سخت افزارهای اختصاصی تشخیصی نیز ساخته و عرضه شده است . یکی از بهترین ابزارهای پزشکی ساخته شده نوعی گوشی هوشمند است که با تصویربرداری دقیق از دهانه رحم می تواند همانند تست پاپ اسمیر در تشخیص زودهنگام سرطان دهانه رحم عمل نماید. با استفاده از این تکنولوژی هر گوشی هوشمند به یک کولپوسکوپی تبدیل شده است، و این بخشی از فرآیند غربالگری است که به آسانی برای بسیاری از کلینیک های در دسترس است. توسط سخت افزار این گوشی های هوشمند که به یک منبع نور و یک لنز دوربین با بزرگنمایی قوی مجهز شده است، پرستار یا یک شخص دیگر می تواند از دهانه رحم عکسبرداری کند و برای پزشک متخصص جهت بررسی و تشخیص ارسال نماید. نرم افزار این گوشی هوشمند تصاویرها و تفاسیر را برای پزشکان از راه دور می فرستند و توصیه ها و تشخیص های پزشکان را برای بیماران ارسال می کنند. اهمیت عملکرد این دستگاه و پشتیبانی آنلاین پزشکان از طریق تله مدیسین زمانی آشکار می شود که بدانیم تشخیص به موقع سرطان دهانه رحم تا 40 درصد از مرگ و میرهای ناشی از این عارضه را کاهش می دهد و بر اساس پژوهش های صورت گرفته بیش از نیمی از زنان در کشورهای توسعه یافته و 85 درصد از زنان کشورهای در حال توسعه دسترسی لازم به تست پاپ اسمیر در زمان مناسب را ندارند اما با به کارگیری ابزارهای پزشکی- ارتباطی جدید تحولی بزرگ در ایجاد و گسترش این دسترسی قابل تصور است. در برخی از مراکز درمانی غربی، استفاده از ربات های پرستار و حتی اقدامات تهاجمی همچون اعمال جراحی توسط ربات ها نیز با موفقیت انجام شده و افق های پیش روی پزشکی و ارتباطات را بسیار گسترش داده است.
بر اساس مطالب ذکر شده، می توان دریافت که از بین بردن مرزها و فاصله ها و سهولت دسترسی به خدمات باکیفیت بهداشتی و درمانی یکی از مزیت های بی رقیب تله مدیسین است.
این بستر در بلایای طبیعی و جنگ ها، توسعه بهداشت در نقاط صعب العبور، کنترل بیماری های مزمن، ماموریت های فضایی و مسافرت های هوایی و دریایی، تشخیص، درمان، کنترل، پیگیری و مشاوره و آموزش ارایه دهندگان و گیرندگان خدمات سلامت و تهیه و اشتراک گذاری انواع بانک های اطلاعاتی و پرونده های سلامت افراد جامعه بسیار کاربردی و پربازده است.
استفاده از تله مدیسین به عنوان یک جایگزین برای روش فعلی و سنتی ویزیت و درمان بیمار، علاوه بر تسهیل در دسترسی دارای مزایای بیشتری برای بیماران و ارائه دهندگان است.
کاهش هزینه های رفت و آمد و جلوگیری از اتلاف وقت بیماران در مطب ها و کلینیک ها، افزایش زمان و کیفیت مراقبت از کودکان و سالمندان، افزایش حریم خصوصی بیماران و گفتگو با پزشک در یک محیط دوستانه تر مانند اتاق نشیمن خانه و محافظت از افراد در برابر مواجهه با سایر بیماری های واگیردار در اماکن درمانی از جمله مواردی است که بیمارانی که از این بستر بهره می برند می توانند از آن برخوردار شود از سوی دیگر افزایش درآمد، بهبود بهره وری اداری، کاهش تعداد بیماران کنسلی، ارتقای سطح دسترسی ارائه دهندگان آنلاین به بیماران و بهره گیری از تجارب و مشورت های سایر پزشکان متخصص از رشته های گوناگون و رسیدن به تشخیص درست بیماری از جمله مزایای تله مدیسین برای ارایه دهندگان خدمات درمانی است.
تفاوت بین پزشکی از راه دور و مراقبت سلامت از راه دور چیست؟
اگر چه اصطلاحTelemedicine (پزشکی از راه دور) و Telehealth  (مراقبت سلامت از راه دور) اغلب به طور متناوب استفاده می شود اما تمایزی میان این دو وجود دارد؛ اصطلاح Telehealth شامل طیف گسترده ای از فن آوری ها و خدمات برای مراقبت از بیمار و بهبود کل سیستم سلامت است. در حالی که تله مدیسین به طور خاص به خدمات بالینی از راه دور اشاره می کند اما سلامت از راه دور می تواند به خدمات غیر بالینی  از قبیل آموزش ارایه دهنده، جلسات اداری و ادامه تحصیلات پزشکی علاوه بر خدمات بالینی مرتبط شود. طبق گفته سازمان بهداشت جهانی، سلامت از راه دور شامل موارد زیر است: نظارت، ارتقاء سلامت و عملکرد عمومی بهداشت.
 تشکیل پرونده سلامت الکترونیک و ثبت کلیه خدمات سلامت ارایه شده به بیماران در یک سیستم درمانی یکی از نمونه های تله هلث است که در ایران نیز از مدتی پیش توسط معاونت بهداشتی وزارت بهداشت، در مراکز بهداشتی درمانی تهران تحت عنوان « سامانه سیب » به کار گرفته شده است. در این سامانه کلیه خدمات تشخیصی، درمانی و دارویی ارایه شده برای بیماران پذیرفته شده ثبت می شوند و سوابق بیمار با مراجعه به مراکز متصل به این سامانه قابل ردیابی بوده و نحوه درمان و بهبود بیمار به راحتی رصد می شود و از سوی دیگر از تجویز نسخ مشابه تشخیصی و درمانی اجتناب می شود.
پزشکی از راه دور شامل استفاده از ارتباطات الکترونیکی و نرم افزاری برای ارایه خدمات بالینی به بیماران بدون بازدید شخصی است. تکنولوژی تله مدیسین اغلب برای معاینه وضعیت سلامت بیمار، مدیریت بیماری های مزمن، مدیریت دارو، مشاوره تخصصی و تعدادی از خدمات بالینی دیگر که می تواند از راه دور ارایه شود، مورد استفاده قرار می گیرد.
تله هلث و تله مدیسین به طور حتم آینده ی ارایه خدمات سلامت و مدیریت بهداشتی و درمانی را رقم خواهند زد و رشد متوازن و توام بسترهای ارتباطی و پزشکی و درمانی در کنار اولویت بخشی به این حوزه در سیاستگزاری های کشور، می تواند دستاوردها و تحولات بزرگی در ارتقای سلامت مردم به همراه داشته باشد.

مهدی خسروی (کارشناس سلامت و رسانه، دانشجوی کارشناسی ارشد یادگیری الکترونیک در علوم پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی)